آیه کنز

آیه کنز
مشخصات آیه
نام آیه	کنز
واقع در سوره	توبه
شماره آیه	۳۴
جزء	۱۰
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مدینه
موضوع	فساد علمای یهود و مسیحی، تحریم کنز
آیات مرتبط	۳۵ توبه (آیه بعدی)

آیه کَنْز سی و چهارمین آیه سوره توبه است که به نکوهش مال‌اندوزی علمای یهود و راهبان مسیحی می‌پردازد. کنز به معنای جمع‌آوری ثروت بیش از حد، بدون پرداخت حقوق الهی آن است. موضوعات آیه کنز، شامل نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با اسلام توسط علمای یهود و راهبان مسیحی است. وعده عذاب برای کنز در این آیه و آیه بعد، علت نام‌گذاری آن به آیه کنز است.

متن و ترجمه آیه

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ کثِیرً‌ا مِّنَ الْأَحْبَارِ‌ وَالرُّ‌هْبَانِ لَیأْکلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَیصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ ۗ وَالَّذِینَ یکنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا ینفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْ‌هُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ

‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بسیاری از دانشمندان یهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا می‌خورند، و [آنان را] از راه خدا باز می‌دارند، و کسانی که زر و سیم را گنجینه می‌کنند و آن را در راه خدا هزینه نمی‌کنند، ایشان را از عذابی دردناک خبر ده. (سوره توبه، آیه ۳۴)

محتوا

کلمه کنز و هم‌خانواده آن، ۹ بار در قرآن آمده است و فقط آیه ۳۴ توبه به آیه کنز شهرت یافته، زیرا در این آیه و آیه بعدی وعده عذاب برای انجام کنز آمده است. کنز در لغت به معنای جمع‌آوری و ذخیره کردن است و در اصطلاح برای جمع‌کردن مال بیش از حد و نپرداختن حقوق شرعی آن آمده است.

مفسران، موضوعات این آیه را درباره نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با اسلام توسط علمای یهود و راهبان مسیحی، و نهی از کنز تفسیر و بحث کرده‌اند.

دیدگاه مفسران

تعدادی از مفسران بر این عقیده‌اند که بخش اول این آیه، توضیحی برای آیات قبلی است که در نکوهش علماء و راهبان یهودی و مسیحی آمده و در این‌جا تصرف نامشروع در مال مردم را از ویژگی‌های دیگر آن می‌شمارد. درباره خوردن مال مردم به باطل برخی آن را به رشوه گرفتن اکثر علمای یهود و مسیحی برای حکم دادن، مانند حکم به نفع افراد زورمند و فروختن جایی در بهشت به مردم در قبال دریافت پول معنا کرده‌اند و برخی به مالک شدن اموال مردم توسط این علماء از راه‌های نامشروع. هم‌چنین مفسرین (یصدون عن سبیل الله) را به اقدامات علمای یهود و راهبان مسیحی در ممنوعیت پیروی از اسلام، پنهان‌کردن حقایق الهی، و ترساندن و بازداشتن مردم از گرویدن به اسلام تفسیر کرده‌اند.

بیشتر مفسرین موضوع اصلی بخش دوم آیه را که با (و الذین) شروع می‌شود، حرمت کنز می‌دانند. آنان حرف واو را دارای نقش ابتدا (استئنافیه) و عبارت بعد آن را مستقل از بخش پیشین و دارای مخاطب عام دانسته که هم شامل غیر مسلمانان مانند یهودیان و نصاری می‌شود و هم شامل مسلمانان است. طباطبایی در المیزان به نقل از سیوطی آورده که در زمان جمع‌آوری قرآن توسط عثمان، تلاش شده، حرف واو در (و الذین) این آیه، حذف گردد تا حرمت کنز و وعده عذاب آن، به بخش اول آیه یعنی فقط علمای یهود و راهبان مسیحی برگردد و مسلمانان از آن مستثنی گردند؛ ولی با مخالفت ابوذر ناکام مانده است.

مفهوم و شرایط کنز

دیدگاه مشترک مفسران بر حرمت جمع‌آوری و ذخیره ثروت است. ولی مفسرین درباره مفهوم کنز و تعیین حدود آن، اختلاف دارند که از تفاوت در منابع روایی آنان ایجاد شده است. به طور مختصر نظرات درباره مفهوم کنز را در ۴ دسته می‌توان نشان داد:

اگر زکات مال جمع شده، پرداخت شود، کنز نیست. شیخ طوسی و طبرسی و برخی دیگر، بنابر روایتی از پیامبر در تعریف کنز، (و لاینفقونها) را به نپرداختن زکات ربط می‌دهند.
حقوق واجب مال جمع شده، بیش از زکات است و با پرداخت آنان، مال ذخیره شده، کنز محسوب نمی‌شود. فیض کاشانی و علامه طباطبایی انفاق را شامل موارد واجب غیر از زکات و موارد مستحب می‌دانند. برخی نیز به استدلال و استناد ابوذر به این آیه در اعتراض به عثمان و معاویه نسبت به جمع‌آوری مال و ثروت آنان و اطرافیان، استناد می‌کنند که مفهوم کنز را بیشتر از پرداخت زکات اعلام می‌کرد. طباطبایی اضافه بر روایات، مفهوم (فی سبیل الله) را نیز توضیحی برای گستره کنز و انفاق می‌داند.
جمع آوری ثروت در صورتی که مازاد بر کفاف زندگی باشد_بدون وابستگی به پرداخت زکات و غیره_ کنز حرام است. محمدرضا حکیمی و برخی مفسران اهل‌سنت از معتقدان این دیدگاه هستند.
مکارم شیرازی بر این نظر است که در شرایط عادی اقتصاد مسلمانان، پرداخت زکات، مال را از عنوان کنز خارج می‌کند ولی در شرایط غیرعادی، باید حقوق واجب دیگر مال پرداخت شود تا کنز محسوب نگردد.

در فقه و اقتصاد اسلامی نیز موضوع کنز مورد توجه و مطالعه فقیهان و متفکرین اسلامی است؛ گرچه مفهوم کنز در اقتصاد اسلامی با کنز مطرح شده در متون تفسیری، تفاوت مفهومی و مصداقی دارد.

پانویس

↑ ، سایت الکتاب.
↑ سرمدی، «آیه کنز»، ص۱۲۱-۱۲۲.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.
↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طباطبایی، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.
↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛‌ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۴۹.
↑ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۵۶.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.
↑ محمودی گلپایگانی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.
↑ سرمدی، دانش‌نامه معاصر قرآن کریم، ص۱۲۱-۱۲۲؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛ العروسی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۳.
↑ کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.
↑ طبرسی،مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.
↑ حکیمی، الحیات، ۱۳۷۳ش، ج۳.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.
↑ محمودی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.
↑ میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.

منابع

حکیمی، محمدرضا، محمد و علی؛ الحیاة، جزء سوم، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.
سرمدی، محمود؛ «آیه کنز»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، قم، سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۱ش.
طبرسی، فضل بن‌حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج۲،‌ قم، مؤسسة اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
فیض کاشانی، ملا محسن، تفسير الصافى، تهران، انتشارات الصدر، ۱۴۱۵ق.
محمودی گلپایگانی، سید محمود؛ «تحلیل فقهی احکام کنز»، در مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی،ش دوم، سال چهل و سوم، ۱۳۸۹، پاییز و زمستان.
مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج۷، تهران‌، چاپ سی و دوم‌، ۱۳۷۴ش.
میرمعزی، سیدحسین؛ «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، در فصل‌نامه مفید، ش ۳۵، قم، ۱۳۸۲ش، فروردین و اردیبهشت.
«ریشه کنز»، سایت الکتاب، تاریخ نشر:۱۳۹۵/۵/۱.

[1] ، سایت الکتاب.

[2] سرمدی، «آیه کنز»، ص۱۲۱-۱۲۲.

[3] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.

[4] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.

[5] طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طباطبایی، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.

[6] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.

[7] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[8] طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.

[9] طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.

[10] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[11] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[12] طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛‌ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۴۹.

[13] طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷

[14] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[15] طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.

[16] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.

[17] طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷

[18] طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۵۶.

[19] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.

[20] محمودی گلپایگانی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.

[21] سرمدی، دانش‌نامه معاصر قرآن کریم، ص۱۲۱-۱۲۲؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛ العروسی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۳.

[22] کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.

[23] طبرسی،مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷.

[24] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[25] طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.

[26] حکیمی، الحیات، ۱۳۷۳ش، ج۳.

[27] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.

[28] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.

[29] محمودی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.

[30] میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.

آیات نام‌دار قرآن
اعتقادی	آیه آمن الرسول • آیه اولی الامر • آیه اسراء • آیة الکرسی • آیه بیعت رضوان • آیه تطهیر • آیه ولایت • آیه خیر البریه • آیه استرجاع • آیه اکمال • آیه انذار • آیه مباهله • آیه امانت • آیه نور • آیه مودت • آیه حفظ • آیه مشیت • آیه فطرت • آیه میثاق • آیه صادقین • آیه ابتلای ابراهیم • آیه شراء • آیه اطعام • آیه برائت • آیه صلوات • آیه حکومت مستضعفین • آیه جاء الحق • آیه و ان یکاد • آیه نفس مطمئنه • آیه اهل الذکر • آیه تبلیغ • آیه لا تحزن • آیه وسیله • آیات تحدی • آیه استخلاف • آیه خلافت انسان • آیات مهدویت • آیه ود • آیه سأل سائل • آیه شفاء • آیه توبه • آیه توکل • آیه هادی • آیه تبدیل • آیه روح • آیه ملک • آیه سخره • آیه کتمان • آیه عز • آیه رکوب • آیه شهادت • آیه الحاق ذریه • آیه فائزون • آیه اعراف• آیه لا اکراه فی الدین • آیه سحر • آیه بیوت • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه نسخ • آیات برائت • آیه خاتمیت • آیه هجرت
فقهی	آیه اخلاص • آیه خمس • آیات تیمم • آیه حجاب • آیه وضو • آیات نشوز • آیه سیف • آیه وصیت • آیه قرض الحسنه • آیه روزه • آیه قصاص • آیه کتمان • آیه نفر • آیه تداین • آیه اولو الارحام • آیه محارم • آیه انفال • آیه حد سرقت • آیه قبله • آیه نسخ • آیه نماز جمعه • آیات ارث • آیه امانات • آیه اعتداء • آیه تهلکه • آیه امتحان • آیه ربا • آیه محاربه • آیه نفی سبیل • آیه قنطار • آیه جزیه • آیه ایلاء • آیه ظهار • آیه حج • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه تجارت • آیه حذر • آیه عده طلاق • آیه طلاق • آیه نجاست مشرکان • آیه متعه • آیه حرث • آیه حیض • آیه تربص• آیه قصر • آیه جزای فحشا • آیه اخراج • آیه زکات • آیه عدد • آیه الرجال قوامون علی النساء • آیه لعان • آیه جلباب • آیه غیبت • آیه قَذْف • آیه وجوب وفا • آیه کرامت • آیه تحریم • آیه فئ • آیه مجاهدون
اخلاقی	آیه اخوت • آیه اعتصام • آیه عز • آیه نجوا • آیات افک • آیه امن یجیب • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه دعوت • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه سلم • آیه تأسی • آیه تخییر • آیه استیذان • آیه کنز • آیه رکوب • آیه ایثار • آیه انفاق • آیه غیبت • آیه احسان به والدین • آیه اذن
متشابه	آیه مجیء
سایر	بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
وابسته	کن فیکون • ذکر یونسیه